Ngọc bích – báu vật của hoàng gia, từ ngày xưa đã được các thời vua chúa, quan lại xem như bảo bối và đến tận bây giờ ngọc bích vẫn là một loại khoáng sản quý đang và sẽ được ưa chuộng ở cả phương Đông và phương Tây. Tuy vậy, có mấy ai là hiểu hết được giá trị thật sự của đá ngọc bích, hãy cùng tôi tìm hiểu sâu hơn về khoáng vật quý hiếm này nhé.

Giá trị của ngọc bích thời xưa

Nhắc đến ngọc bích thì không thể không nhắc đến cái nôi về văn hóa ngọc là Trung Quốc, có thể nói Trung Hoa là nơi hiểu biết sành sõi…

Ngọc bích – báu vật của hoàng gia, từ ngày xưa đã được các thời vua chúa, quan lại xem như bảo bối và đến tận bây giờ ngọc bích vẫn là một loại khoáng sản quý đang và sẽ được ưa chuộng ở cả phương Đông và phương Tây. Tuy vậy, có mấy ai là hiểu hết được giá trị thật sự của đá ngọc bích, hãy cùng tôi tìm hiểu sâu hơn về khoáng vật quý hiếm này nhé.

Giá trị của ngọc bích thời xưa

Nhắc đến ngọc bích thì không thể không nhắc đến cái nôi về văn hóa ngọc là Trung Quốc, có thể nói Trung Hoa là nơi hiểu biết sành sõi về ngọc bích nhất và văn hóa ngọc đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Trung Hoa. Nền văn hóa ngọc của người Trung Quốc rất khác với những nền văn minh còn lại của thế giới. Họ rất sùng kính đá ngọc bích, xem ngọc bích là một báu vật thiêng liêng, là sự kết tinh của trời và đất, làm cho đá ngọc bích mang một ý nghĩa rất khác, được kính trọng và tôn thờ. Ngày xưa, mọi người quan niệm ngọc bích là vật báu tượng trưng cho địa vị mà chỉ hoàng gia, quan lại hay các gia tộc lớn mới sở hữu và sử dụng còn những người dân thường thì không được sử dụng. Vì thế, trong sử sách xưa thường hay ghi chép những câu chuyện người dân khi nhặt được ngọc quý thì phải dâng cho vua, điển hình như câu chuyện về “ngọc bích biện hòa” kể về một người dân họ Hòa 2 lần dâng ngọc quý cho vua nước sở.

Hình 1: Ngọc bích Tân Cương – Trung Quốc

Tại sao Trung Quốc lại có thể trở thành cái nôi văn hóa ngọc, nơi sành sỏi ngọc nhất thế giới? Đó là bởi vì người Trung Quốc từ xưa đã tìm thấy ngọc và phát hiện thấy giá trị của những viên ngọc bích từ rất sớm. Theo các nhà khảo cổ học thì thời gian đá ngọc bích được khai thác sử dụng đã bắt đầu từ hơn 5000 năm trước đây. Từ thời tiền sử, đá ngọc bích đã được khai thác để chế tác thành những chuỗi hạt, cúc cài, những vật dụng hình ống, ngoài ra còn có những vật dụng dùng làm vũ khí và dụng cụ. Dần dần, đá ngọc bích mới trở nên quý hiếm vì những giá trị đặc biệt của nó, và cho đến 3000 năm trước đây, ngọc bích mới trở thành biểu tượng của Hoàng Gia và cho dù là vào thời kỳ nào thì các triều đại vua tôi Trung Quốc vẫn đều lựa chọn ngọc bích đại diện cho uy quyền của mình, điều này thể hiện rõ ràng ở những chiếc ấn ngọc tỷ truyền ngôi. Giá trị của ngọc bích thời xưa thể hiện ở ba khía cạnh, là giá trị nghệ thuật, giá trị y học và giá trị tâm linh.
Có thể nói, giá trị nghệ thuật của ngọc bích được thể hiện toàn vẹn qua quá trình điêu khắc, mà quá trình điêu khắc đã thể hiện toàn vẹn nền văn hóa ngọc Trung Hoa. Người Trung Hoa có lưu truyền một câu nói rất hay: “Ngọc bất trác, bất thành khí”, tức là một viên ngọc phải qua bàn tay của nghệ nhân, được mài giũa, chế tác thì mới có thể càng trở nên hấp dẫn và có giá trị. Chúng ta có thể dễ dàng nhận biết được sự coi trọng của văn hóa ngọc Trung Hoa trong chế tác điêu khắc ngọc thể hiện qua sự thay đổi của những hoa văn trên các dụng cụ bằng ngọc và sự tinh xảo của những đồ dùng làm từ đá ngọc bích qua các triều đại.
Thời xuân thu chiến quốc, quá trình chạm khắc ngọc bích đã được cải tiến liên tục và các kỹ thuật điêu khắc bắt đầu xuất hiện, những sản phẩm từ ngọc bích được tìm thấy vào thời này là ngọc bội ngọc bích, vòng tay ngọc bích, vòng cổ ngọc bích, thanh kiếm từ ngọc bích, hoa văn hình rồng, và miếng ngọc bích ghép nối. Đến triều đại nhà Hán, những đặc điểm điêu khắc được kế thừa từ thời xuân thu chiến quốc nhưng có sự xuất hiện của một loại ngọc bích mới là ngọc bích Tân Cương có màu trắng thịt cừu, cũng vào triều nhà Hán những viên ngọc bắt đầu được sử dụng trong chôn cất, tang lễ.

Hình 2: Ngọc tỉ màu trắng thịt cừu thời Bắc Tống được trưng bày ở Bảo tàng Thượng Hải

Vào các thời tam quốc, nhà Tấn và Nam Bắc triều thì nghệ thuật điêu khắc không được coi trọng lắm, rất ít các sản phẩm điêu khắc được tìm thấy, tuy nhiên những hoa văn điêu khắc rất rõ ràng và rất đẹp. Đến triều nhà Đường, các nghệ nhân bắt đầu coi trọng điêu khắc những hoa văn trên chén bát ngọc bích, họ khắc lên nó hoa cỏ, chim thú để những bộ bát, đũa ngọc bích trở nên có giá trị và có hương vị của cuộc sống hơn. Phương pháp sử dụng dao nhuần nhuyễn phân bố độ dày mỏng của hoa văn trên các sản phẩm ngọc bích là một phong cách độc đáo của nghệ thuật điêu khắc thời này. Vào triều nhà tống, những kỹ thuật điêu khắc được kế thừa nhưng có sự thay đổi trong hoa văn trang trí, người ta chú trọng hơn vào phản ánh những đặc điểm của quốc gia và địa phương trong sản xuất ngọc bích. Cũng vào thời này, đá ngọc bích bắt đầu được sử dụng trong trang trí phụ kiện như chuôi kiếm, loại ngọc bích được sử dụng chủ yếu vào thời này là bạch ngọc, ngọc bích đen và ngọc bích xanh, trong đó ngọc bích xanh và bạch ngọc là giá trị nhất.
Nguyên, Minh, Thanh là ba thời kỳ thịnh vượng của điêu khắc ngọc Trung Quốc, một số lượng lớn các kiệt tác ra đời trong thời gian này. Vào triều nhà nguyên còn xuất hiện phương pháp khắc nổi, phương pháp khoét hoa và đặc biệt là kỹ thuật sơn mài trước đó chưa từng có. Đến thời nhà Minh, Dương Châu và Tô Châu là hai địa điểm điêu khắc ngọc quy mô lớn, nổi tiếng với những kỹ thuật khắc ngọc tinh tế. Nhưng đến triều đại nhà Thanh mới thực sự là đỉnh điểm của điêu khắc ngọc Trung Quốc, việc lựa chọn những nguyên liệu ngọc bích cho điêu khắc cũng rất nghiêm ngặt, nhưng nếu là đá ngọc bích đạt yêu cầu thì bạch ngọc, ngọc bích đen, ngọc bích xanh… đều có thể được sử dụng trong chạm khắc. Cho dù là những mảnh ngọc bích nhỏ như ngọc bội thì những hoa văn hoa cỏ và chim thú đều được chạm khắc rất sinh động.

Hình 3: Tranh thủy mặc khắc trên đá Ngọc Bích của vua Càn Long

Tiếp đến là giá trị y học của ngọc bích thời cổ, từ ngày xưa ngọc bích đã được biết đến là một loại khoáng vật có tác dụng chữa bệnh. Những vị vua chúa, hoàng tộc và gia đình của những người quan lại sở hữu rất nhiều sản phẩm làm từ đá ngọc bích, không chỉ vì những đặc tính quý hiếm mà họ cho rằng những viên ngọc, những miếng ngọc bội này sẽ mang lại cho họ sự khỏe mạnh, trường thọ. Chúng ta ngày nay có thể dễ dàng nhận thấy sự coi trọng này thông qua những bộ phim cổ trang Trung Quốc. Trong phim thường có những hình ảnh hoàng thượng được những người sứ giả nước khác dâng tặng những vật phẩm làm từ ngọc bích, hình ảnh những vị hoàng tử hay công tử quan lại, gia tộc đeo những miếng ngọc bội ngọc bích ngay thắt lưng hay hình ảnh của thái hậu, phi tần, công chúa đeo những món đồ trang sức làm từ đá ngọc bích… Những thái y ngày xưa cũng xem ngọc bích như là một phương thuốc giúp thanh lọc cơ thể, làm gan, thận, lá lách, dạ dày, giúp hỗ trợ tiêu hóa, ngăn ngừa những chất độc hại cho cơ thể. Không chỉ vậy, khoáng sản ngọc bích thiên nhiên còn được cho rằng có tác dụng ngăn ngừa lão hóa. Tương truyền rằng, Từ Hi thái hậu khi còn trẻ là một người rất thích ngọc, xem ngọc như là một vật bất ly thân. Bà không những sử dụng ngọc trai để làm đẹp mà còn sở hữu hai viên ngọc bích trắng thuộc loại quý hiếm nhất to bằng quả trứng. Đến khi qua đời năm 70 tuổi nhan sắc của Từ Hi thái hậu vẫn rất tươi tắn nên mọi người cho rằng chính ngọc thạch là nguồn gốc giúp bà giữ được sự tươi trẻ.
Giá trị tâm linh cũng là một giá trị của ngọc bích thời xưa, người Trung Hoa có câu nói “người dưỡng ngọc cũng lại là ngọc dưỡng người”, họ quan niệm rằng ngọc bích bản chất là thuần âm và thuần dương, nó biểu hiện sự hòa hợp của vật chất nên họ cho rằng đá ngọc bích có công dụng mang lại cân bằng về năng lượng trong cơ thể mỗi người. Bên cạnh đó, để trở thành một miếng ngọc bích tự nhiên thì khoáng vật này đã trải qua một khoảng thời gian rất dài, trong khoảng thời gian đó, đá ngọc bích đã hấp thụ tinh hoa của đất trời tạo thành nguồn năng lượng chuyển động bên trong nó. Khi một người đeo đá ngọc bích thì nguồn năng lượng này sẽ mang đến may mắn và giúp xua đi những điều xấu xa và bảo vệ chủ nhân khỏi tà ma. Người Trung hoa còn quan niệm đá ngọc bích tượng trưng cho những đức tính tốt ở mỗi người, như Xu Shen thời Đông Hán đã xuất bản một cuốn sách nói về năm đức tính của ngọc bích là rộng lượng, trung thực, thông thái, chính trực và quả cảm. Những người đeo vòng ngọc bích hay đeo những đồ trang sức làm từ thạch ngọc bích liên tục sẽ được ngọc bích dưỡng cho người đó những đức tính quý báu. Sử sách Trung Hoa còn ghi chép lại rằng có rất nhiều cuộc chiến tranh nổ ra bởi vì tranh giành những mỏ ngọc bích.
Không chỉ triều đại của Trung Quốc mà các thời đại vua tôi của Việt Nam vẫn rất coi trọng ngọc bích và họ cũng chọn đá ngọc bích làm vật biểu tượng cho quyền uy và sự lãnh đạo tối thượng của mình.

Hình 4: Ấn Đại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỷ làm từ ngọc bích trắng, thời Nguyễn

Giá trị của ngọc bích thời nay.

Không chỉ là một báu vật quý giá trong thời cổ, mà đến bây giờ, đá ngọc bích vẫn là một loại khoáng sản có giá trị được cả thế giới săn lùng. Đá ngọc bích thời nay vẫn giống thời xưa là đều biểu hiện giá trị nghệ thuật, giá trị y học và giá trị tâm linh, nhưng khác ở chỗ giá trị nghệ thuật thể hiện cả trong chạm khắc và trong thiết kế các món trang sức, giá trị y học thì được nghiên cứu sâu hơn còn giá trị tâm linh là kế thừa kiến thức từ người xưa.
Trong điêu khắc, một tác phẩm ngọc bích được đánh giá là có giá trị phụ thuộc vào chất liệu đá và nghệ thuật chạm khắc. Những tảng ngọc bích được gọi là có giá trị phải là loại ngọc bích từ thiên nhiên, đạt sự đồng đều về độ trong và màu sắc, không được loang lổ màu. Nghệ thuật chạm khắc đá cũng được đánh giá rất cao và có khi cao hơn hẳn chất liệu sản phẩm, nhất là trong trường hợp nghệ nhân có thể hô biến những khuyết tật của tảng đá ngọc bích thành những ưu điểm tạo ưu thế cạnh tranh cho món sản phẩm. Không giống như thời xưa chỉ đơn thuần sử dụng thủ công mỹ nghệ để chạm khắc ra những tác phẩm từ ngọc bích, ngày nay các nghệ nhân đã kết hợp cả hình thức thủ công lẫn công nghệ máy móc thiết bị để cho ra đời những tác phẩm càng tinh xảo lại hợp với nhu cầu của người mua. Giá trị của ngọc bích trong thiết kế trang sức được thể hiện qua những món đồ nữ trang, những phụ kiện tinh xảo và tuyệt vời, đối với phụ nữ, sử dụng trang sức từ ngọc bích không chỉ làm tôn lên vẻ đẹp mà còn thể hiện đẳng cấp và vị thế của họ. Với những giá trị của ngọc bích, nhu cầu mong muốn sở hữu một chuỗi vòng ngọc bích hay chiếc nhẫn ngọc bích đã mở rộng sang cả giới trẻ. Nhưng với lứa tuổi trẻ trung, năng động thì những chiếc vòng ngọc bích hay nhẫn ngọc bích được làm hoàn toàn từ chất liệu ngọc bích dường như không phù hợp, vì thế, các nhà thiết kế trang sức đã đưa ra những ý tưởng mix các hạt ngọc bích với những hạt đá quý, quý kim khác hay các phụ kiện nhỏ (gọi là hạt charm) để những chiếc vòng trở nên năng động, xinh xắn phù hợp với giới trẻ hơn.

Vòng tay ngọc bích đẹp

Về giá trị y học, không chỉ còn là những kinh nghiệm được truyền lại mà ngọc bích thực sự được chứng minh là có chức năng trị bệnh. Đá ngọc bích là một trong những vị thuốc không thể thiếu hỗ trợ trị bệnh động kinh, cải thiện thị lực, giảm các triệu chứng đau răng. Trong đông y, các thầy thuốc sử dụng ngọc bích để chữa những căn bệnh về dạ dày, gan, thận hay lá lách, họ còn cho các bệnh nhân dùng ngọc bích thiên nhiên để thanh lọc cơ thể. Ngoài ra, đá ngọc bích tự nhiên còn có thể chữa được những căn bệnh về khớp, tim mạch, hỗ trợ tuần hoàn máu, kháng khuẩn, tăng sức đề kháng, tăng cường miễn dịch cho cơ thể và kéo dài tuổi thọ.
Những chuỗi vòng tay ngọc bích, vòng cổ ngọc bích ngày nay không chỉ được sử dụng để bảo vệ sức khỏe của cơ thể mà còn được sử dụng nhiều trong tâm linh, phong thủy giống như ngày xưa. Mọi người quan niệm rằng khi đeo những chuỗi vòng ngọc bích phong thủy bên người, họ sẽ tránh được những rủi ro, xui xẻo, đem lại may mắn. Chiếc vòng sẽ, sẽ giúp cải thiện mối quan hệ với gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và với mọi người xung quanh, giúp chủ nhân của nó không phải nghe những lời nói xấu xa từ người khác. Đá ngọc bích tự nhiên còn đại diện cho sự thông thái, dũng cảm giúp người đeo luôn bình tĩnh, tự tin, lý trí trong mọi tình huống, người đeo vòng ngọc bích còn có thể được cải thiện khả năng giao tiếp, phản ứng linh hoạt. Năng lượng từ những sản phẩm ngọc bích sẽ giúp cân bằng nguồn năng lượng trong cơ thể giúp chúng ta giảm căng thẳng mệt mỏi, đẩy lùi những cảm xúc tiêu cực, khiến ta luôn lạc quan và tràn đầy năng lượng. Nhiều người còn cho rằng, vòng đá ngọc bích còn có thể làm cho người đeo thấy được những điều vô hình mà mắt thường không nhìn thấy được. Có thể nói, chiếc vòng ngọc bích hoạt động giống như một lá bùa hộ mệnh, bảo vệ người đeo khỏi những tác động xấu của môi trường.

Vòng tay ngọc bích đẹp

Đá ngọc bích thiên nhiên không chỉ đẹp mà còn rất giá trị, nên vì thế những mỏ ngọc bích ở Trung Quốc hiện giờ đã bị khai thác triệt để. Nhưng người Trung Hoa họ rất khôn, họ đã thu mua ngọc bích từ những nơi khác trên thế giới, giữ lại tất cả những tảng đá ngọc bích, những miếng ngọc bích có giá trị, tinh túy nhất, còn lại thì đã chế tác sơ sài và bán sang Việt Nam khiến cho thị trường sản phẩm ngọc bích ở Việt Nam hiện nay lẫn lộn giữa vô vàng những loại ngọc bích thật và ngọc bích giả khó nhận biết. Vì vậy, một lời khuyên cho những bạn muốn mua ngọc bích thật thì nên mua ở những cửa hàng bán ngọc bích uy tín và có giấy kiểm định của những trung tâm kiểm định uy tín.